Làng sơn mài Tương Bình Hiệp Bình Dương

Làng sơn mài Tương Bình Hiệp là một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng tại Bình Dương, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất đồ sơn mài. Nơi đây không những là một điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn là nơi thể hiện sự sáng tạo và tài năng của các nghệ nhân Việt Nam. Với lịch sử lâu đời và quy trình sản xuất tinh xảo, nơi đây đã sản xuất ra nhiều sản phẩm sơn mài độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Đường vào làng sơn mài Tương Bình Hiệp

1. Nguồn gốc Làng Sơn Mài Tương Bình Hiệp

Vị trí: Làng nghề Tương Bình Hiệp thuộc phường Tương Bình Hiệp, TP. Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương ( nay thuộc phường Tương Bình Hiệp, TP. Hồ Chí Minh) cách trung tâm thành phố Thủ Dầu Một khoảng 7km về phía Bắc.

Thời gian hình thành: Nghề sơn mài ở Tương Bình Hiệp đã có lịch sử gần 300 năm (từ thế kỷ XVIII).

Người khai phá: Nghề được hình thành do các lưu dân người Việt từ miền Bắc và miền Trung mang theo vào vùng đất mới Bình Dương (trước đây là trấn Biên Hòa, rồi tỉnh Sông Bé) trong quá trình khai hoang, lập ấp.Vai trò: Đây được xem là "cái nôi" của ngành sơn mài mỹ thuật tại khu vực Đông Nam Bộ và là làng nghề có quy mô lớn, nổi tiếng nhất Bình Dương.

Di sản: Năm 2016, Nghề sơn mài Tương Bình Hiệp đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.

2. Quy Trình Sản Xuất Tranh Sơn Mài Tương Bình Hiệp

Quy trình làm tranh sơn mài Tương Bình Hiệp rất phức tạp và đòi hỏi sự tỉ mỉ, có thể kéo dài tới 25 công đoạn với nhiều lần lặp lại (hom, lót, mài). Các bước cơ bản bao gồm:

Thành phẩm sơn mài Tương Bình Hiệp

Bước 1: Làm mộc (hay còn gọi là Tạo dáng)

Lựa chọn gỗ (hoặc vóc) chất lượng, phủ lớp keo và sau đó là lớp sơn sống (sơn ta tự nhiên), mùn cưa, đất phù sa và dùng vải (hoặc giấy bản) phủ lớp hom để bảo vệ cốt gỗ, chống mối mọt và thấm nước.

Bước 2: Bó hom và Lót (Phủ nền)

Phủ các lớp sơn sống và hỗn hợp đất phù sa, giấy bản lên cốt mộc. Mỗi lớp sơn lại được lót bằng một lớp giấy hoặc vải để tăng độ chắc chắn.

Bước 3: Vẽ/Dát (Trang trí)

Dát vàng, bạc, vỏ trứng, mảnh xà cừ lên bề mặt theo thiết kế ban đầu.

Bước 4: Phủ màu (Sơn màu)

Phủ nhiều lớp sơn màu khác nhau (chủ yếu là các gam màu nóng, trầm như đen, nâu, đỏ, vàng) đã được pha với dầu bóng.

5. Mài (Tạo độ sâu)

Sau mỗi lớp sơn, nghệ nhân lại tiến hành mài để tạo độ sâu, độ bóng loáng và giúp họa tiết chìm nổi, lấp lánh ẩn hiện dưới các lớp sơn. Công đoạn này được lặp đi lặp lại nhiều lần.

6. Hoàn thiện (Đánh bóng)

Vẽ tay hoặc chạm khắc hoa văn (nếu có), sau đó phủ bóng hoặc phủ mờ cuối cùng và thực hiện mài quang để tác phẩm đạt độ bóng như gương.

3. Tham Quan Làng Sơn Mài Tương Bình Hiệp

Làng nghề mở cửa từ 7:00 sáng (07:00 sáng) và đóng cửa khoảng 10:00 tối (10:00 tối). Thời gian tham quan ước tính khoảng 120 phút nếu bạn muốn xem kỹ quy trình, tận hưởng trải nghiệm tham quan + mua sắm.

Vì sao nên ghé tham quan làng nghề:

• Bạn có thể tham quan trực tiếp quá trình sản xuất: từ những công đoạn sơn – mài – khảm truyền thống, hiểu rõ giá trị nghệ thuật & thủ công của sơn mài. 
• Có thể xem và mua các sản phẩm sơn mài thủ công: tranh, hộp, bình, gỗ mỹ nghệ, đồ trang trí… — với nhiều kỹ thuật: sơn lộng, sơn mài cẩn ốc/xà cừ, dát vàng/bạc, sơn nổi, sơn phẳng, tranh sơn mài
• Với sự bảo tồn, phát triển nghề truyền thống, hiện làng đang được kết hợp phát triển du lịch — phù hợp nếu bạn muốn tìm hiểu văn hóa, thủ công mỹ nghệ truyền thống của Việt Nam

Nên tham làng nghề thế nào?

Tìm hiểu quy trình: Tìm hiểu trực tiếp các công đoạn sản xuất thủ công, nhìn đôi bàn tay khéo léo của người thợ.

Chiêm ngưỡng tác phẩm: Du khách có thể tham quan các cơ sở, xưởng sản xuất lớn nhỏ để chiêm ngưỡng những sản phẩm sơn mài tinh xảo từ tranh, bình hoa, đồ gia dụng đến đồ nội thất.

Mua sắm: Mua các sản phẩm sơn mài chất lượng cao, độc đáo làm quà lưu niệm.

4. Đánh giá tiềm năng du lịch của làng nghề:

Tỉnh Bình Dương hiện đang có kế hoạch xây dựng các tour du lịch làng nghề để kết hợp tham quan sơn mài Tương Bình Hiệp với các làng nghề khác như gốm sứ và làng tre Phú An. Những giá trị đóng góp nổi bật:

• Giá trị văn hóa: Làng sơn mài Tương Bình Hiệp giữ gìn và phát huy nghệ thuật sơn mài truyền thống, góp phần làm phong phú thêm di sản văn hóa Việt Nam.
• Du lịch và giáo dục: Nơi đây thu hút du khách không chỉ để tham quan mà còn để tìm hiểu về quy trình sản xuất, từ đó nâng cao nhận thức về giá trị của nghề truyền thống.
• Kinh tế địa phương: Nghề sơn mài đóng góp vào sự phát triển kinh tế của địa phương, tạo việc làm cho nhiều người dân và thúc đẩy du lịch.

Làng sơn mài Tương Bình Hiệp không chỉ là một làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Bình Dương mà còn là biểu tượng của nghệ thuật và văn hóa Việt Nam. Việc bảo tồn và phát triển nghề sơn mài không chỉ giúp gìn giữ di sản văn hóa mà còn tạo ra cơ hội phát triển kinh tế bền vững cho cộng đồng.